Η οικογένεια των χειλανθών περιλαμβάνει τη λεβάντα. Το πιο γνωστό γένος είναι η λαβαντούλα, που έχει περίπου 25 είδη. Είναι ιθαγενές των παραμεσόγειων περιοχών. Ακόμη το συναντάμε στα Κανάρια Νησιά, στην Ινδία και σε άλλες ασιατικές χώρες. Για την θεραπεία νευρασθένειας αλλά και στην αρωματοποιία χρησιμοποιείται το αιθέριο έλαιο της λεβάντας. Έχει αντισηπτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται στην επούλωση τραυμάτων. Μπορεί να δράσει σαν ναρκωτικό αλλά και υπνωτικό σε μεγάλες δόσεις.
Στην Ελλάδα καλλιεργείται πιο πολύ το είδος Λεβάντα η στοιχάς . Τη συναντάμε και με τα ονόματα: αγριολεβάντα, λαμπρή, λαβαντή, χαμολίβανο, μυροφόρα, καραμπάσι, αβαγιανός.
Οι ταξιανθίες που παράγει ετησίως είναι 100-150. Τα 1000 περίπου φυτά/στρέμμα παράγουν μέχρι 100kg το 1ο έτος, 200-250kg το 2ο έτος, 300-350Kg το 3ο έτος, και 400-500Kg νωπών ανθοφόρων στελεχών κατά το 4ο έτος. Το αιθέριο έλαιο δίνει από 0,8-3%, ανάλογα με τις καλλιεργητικές φροντίδες και το χωράφι και την ποικιλία της λεβάντας. 7-10kg αιθέριου ελαίου είναι περίπου η μέση απόδοση/στρέμμα.
Μερικά από τα πιο γνωστά είδη λεβάντας είναι τα ακόλουθα:
Ελαφρά χαλικώδη και ασβεστώδη θεωρούνται τα πιο κατάλληλα εδάφη για αυτού του είδους την καλλιέργεια, ενώ αντίθετα, τα πολύ αργιλώδη, τα αμμώδη και λεπτής υφής εδάφη, όπως και αυτά που δεν στραγγίζονται καλά θεωρούνται ακατάλληλα. Το pH του εδάφους, πρέπει να κυμαίνεται από 5,8 - 8,3.
Η λεβάντα αντέχει στο ζεστό και ξηρό περιβάλλον του καλοκαιριού και αντέχει επίσης στην παγωνιά του χειμώνα. Αν φυτέψουμε τη λεβάντα σε γλάστρα στο μπαλκόνι, θα την τοποθετήσουμε σε σημεία με ηλιοφάνεια νότια ή ανατολική έκθεση για να αναπτυχθεί. Οι γλάστρες που θα φυτέψουμε την λεβάντα πρέπει να έχουν διάμετρο πάνω από 30 εκατοστά, επειδή αναπτύσσονται πολύ γρήγορα οι ρίζες της.
Απαιτείται βαθύ όργωμα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Απαραίτητη είναι η προσθήκη 50 kg/στρέμμα σύνθετου λιπάσματος 11-15-15 για συμβατική καλλιέργεια. Μπορεί να μετατραπεί εύκολα σε βιολογική καλλιέργεια, όπου χρησιμοποιείται καλά χωνεμένη κοπριά ή εγκεκριμένα σκευάσματα για βιολογική γεωργία. Μπορούμε να φυτεύσουμε από τον Οκτώβριο μέχρι τον Μάρτιο, αναλόγως τις καιρικές συνθήκες. Τα φυτά, αντέχουν για διάστημα γύρω στα 12 χρόνια και μετά δεν φυτεύουμε νέα φυτά αλλά τα ανανεώνουμε με το κούρεμα του υπέργειου τμήματος του φυτού. Μπορεί να χάνεται μια καλλιεργητική χρονιά, ωστόσο το κέρδος είναι μεγαλύτερο καθώς τα φυτά και το χωράφι ανανεώνονται.
Η διαδικασία αυτή γίνεται τον χειμώνα, και το ερχόμενο καλοκαίρι. Τότε παίρνει το 40-50% της παραγωγής, ενώ ένα χρόνο αργότερα επανέρχεται σε φυσιολογικά επίπεδα.
Η φύτευση της λεβάντας μπορεί να γίνει με το χέρι ή να φυτευτεί και με μηχανές. Η φύτευση γίνεται στα μέσα φθινοπώρου, όταν περάσουν οι πρώτες βροχές ή την άνοιξη, όταν περάσει ο κίνδυνος των παγετών. Η πυκνότητα φύτευσης είναι 850-1.100 φυτά/στρέμμα με αποστάσεις 1,20-1,50m μεταξύ των γραμμών και 0,80–1,00m επί των γραμμών.
Η λεβάντα δεν είναι απαιτητική ως προς το πότισμα. Μετά τη μεταφύτευση της λεβάντας, στον πρώτο χρόνο θέλει συχνά ποτίσματα για να ριζώσει καλύτερα στο έδαφος. Όταν αναπτυχθεί η λεβάντα θέλει πότισμα μια φορά τη βδομάδα. Η καλλιέργεια επιβιώνει και ξερική, όμως για υψηλές αποδόσεις καλό θα ήταν να υποβοηθείται με άρδευση κατά τους ξηρούς μήνες. Η ανάπτυξη του φυτού για το επόμενο έτος εξαρτάται από την άρδευση μετά την καλοκαιρινή συγκομιδή.
Η λίπανση γίνεται με 4-5Kg αζώτου, 6-8Kg φωσφόρου και 7-8Kg καλίου το 1ο έτος και 10Kg αζώτου - φωσφόρου - καλίου τα επόμενα έτη. Η λίπανση ξεκινάει σταδιακά ξεκινώντας από τον Φεβρουάριο, αυξάνοντας την ανθοφορία και συνεπώς την παραγωγή. Σε περίπτωση βιολογικής καλλιέργειας χρησιμοποιούνται κατάλληλα εγκεκριμένα σκευάσματα. Επίσης, η ενσωμάτωση κομπόστ και κοπριάς κατά τη μεταφύτευση στο έδαφος είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη του φυτού.
Τα πρώτα τρία χρόνια μετά τη φύτευσή της λεβάντας, πρέπει να κλαδευτεί ελαφρά την περίοδο του φθινοπώρου για να αποκτήσει σχήμα. Στον τέταρτο χρόνο, αφού έχει διαμορφωθεί το σχήμα του φυτού, κάνουμε ένα αυστηρό κλάδεμα, αρχές άνοιξης, από πολύ χαμηλά, έτσι ώστε να αναβλαστάνει το φυτό και να πάρει δύναμη και να ξαναπετάξει άνθη. Η λεβάντα πολλαπλασιάζεται με διαίρεση του φυτού, με μοσχεύματα και με σπόρο. Η λεβάντα πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα μαλακού ξύλου την άνοιξη, καθώς και με ξυλοποιημένα μοσχεύματα το φθινόπωρο, εδώ όμως είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσουμε ορμόνη ριζοβολίας. Η λεβάντα πολλαπλασιάζεται και με σπόρο αν και είναι πιο δύσκολο το φύρωμα.
Η συγκομιδή γίνεται είτε με δρεπάνια είτε με μηχανήματα που έχουν σχεδιαστεί για αυτή την εργασία. Καταλληλότερη εποχή θεωρείται το στάδιο της τελικής ανάπτυξης του ανθοφόρου στελέχους και έναρξη της ανθοφορίας, διότι τότε η περιεκτικότητα των ανθέων σε αιθέριο έλαιο είναι η μεγαλύτερη. Για να συγκομίσουμε πρέπει να έχει φύγει όλη πρωινή δροσιά, οπότε συγκομίζουμε προς το βράδυ. Η ξήρανση γίνεται σε σκιερό και αεριζόμενο χώρο και διαρκεί 6-8 ημέρες. Το πάχος της στρώσης δεν πρέπει να ξεπερνά τα 10cm και καλό είναι κατά την ξήρανση να μην απομακρυνθούν τα στελέχη της ταξιανθίας. Χαρακτηριστικό ποιότητας θεωρείται το μωβ χρώμα οπότε πρέπει να διατηρείται. Η απόσταξη μπορεί να γίνει αμέσως μετά την συγκομιδή χωρίς να προηγηθεί ξήρανση, ακόμη και με κινητούς αποστακτήρες στον αγρό. Έτσι μειώνουμε το κόστος ξήρανσης.
Πηγές:
Καλλιέργεια, μεταποίηση και διασφάλιση ποιότητας των ελληνικών αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών: Βασικές αρχές καθετοποιημένης παραγωγής, των Δρ. Ελένη Μαλούπα, Δρ. Κατερίνα Γρηγοριάδου, Δρ. Διαμάντω Λάζαρη και Δρ. Νικόλαος Κρίγκας, Καβάλα 2013.
