Η διάβρωση του εδάφους αποτελεί ένα μείζον ζήτημα το οποίο επηρεάζει άμεσα τον πρωτογενή τομέα της χώρας μας καθώς σχετίζεται με την υποβάθμιση της ποιότητας του εδάφους, τη μείωση της γονιμότητας και της παραγωγικότητάς του λόγω έκπλυσης των θρεπτικών στοιχείων από αυτό και τη μείωση της ικανότητάς του να συγκρατεί τα φυτά. Στην Ελλάδα εμφανίζονται τα υψηλότερα επίπεδα υδατικής διάβρωσης σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Mεσογείου λόγω διαφόρων παραγόντων.

Τι είναι η διάβρωση του εδάφους και πώς επηρεάζει τη γεωργία στη χώρα μας; 

Η διάβρωση του εδάφους είναι ένα φαινόμενο το οποίο έχει να κάνει με τη μετακίνηση σωματιδίων εδάφους και πετρωμάτων μέσω του ανέμου, του νερού ή του ανθρώπου, από ένα σημείο σε ένα άλλο και σχετίζεται άμεσα με την αλλαγή της εικόνας του τοπίου. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτή η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει μέχρι και χιλιάδες χρόνια, όμως τεχνικές όπως η γεωργία μπορούν να την επιταχύνουν σημαντικά.

Στην Ελλάδα το φαινόμενο της εδαφικής διάβρωσης είναι έντονο λόγω πολλών παραγόντων όπως: 

  • Έχει έντονο ανάγλυφο με απότομες κλίσεις.
  • Εφαρμόζονται συνήθως λανθασμένες πρακτικές διαχείρισης του εδάφους όπως υπερβόσκηση σε ορεινά εδάφη, αλόγιστη υλοτόμηση κ.λπ..
  • Οι πολυπληθείς, ετήσιες δασικές πυρκαγιές αφήνουν το έδαφος τελείως απροστάτευτο.
  • Έχει ξηρό και θερμό καλοκαίρι και χειμώνες με έντονες βροχοπτώσεις. 

Παρόλο που η καλλιέργεια σε επικλινή εδάφη δημιουργεί πολλά προβλήματα, πολλοί Έλληνες παραγωγοί συνεχίζουν να καλλιεργούν σε αυτά συνήθως αξιοποιώντας συμβατικές μεθόδους καλλιέργειας. Το γεγονός αυτό σχετίζεται άμεσα με το ότι οι πεδιάδες στη χώρα μας είναι περιορισμένες και η πλειοψηφία της επίπεδης γης συνήθως αξιοποιείται για άλλους λόγους, όπως για παράδειγμα για την επέκταση του αστικού ιστού. 

Μέθοδοι διαχείρισης του φαινομένου 

Η καλλιέργεια σε επικλινή εδάφη δεν είναι απαραίτητα αρνητικό φαινόμενο και μάλιστα με την ορθή επιλογή καλλιέργειας και αξιοποιώντας τις κατάλληλες μεθόδους διαχείρισης η ένταση του φαινομένου μπορεί να μειωθεί σε σημαντικό βαθμό. Κάποιες από αυτές τις μεθόδους είναι: 

1. Καλλιέργεια σε αναβαθμίδες

Η καλλιέργεια σε αναβαθμίδες, ή κοινώς πεζούλες, αποτελεί παραδοσιακή πρακτική που εφαρμόζεται στη χώρα μας από πολύ παλιά και ιδίως στις νησιωτικές περιοχές του Αιγαίου. Η συγκεκριμένη μέθοδος είναι ιδιαιτέρως αποτελεσματική για την αποφυγή της διάβρωσης του εδάφους καθώς μειώνει την ταχύτητα και την ορμή του νερού στο έδαφος, αντιμετωπίζοντας έτσι έναν από τους κύριους λόγους που προκαλούν τη διάβρωσή του. 

Για τη δημιουργία αναβαθμίδων, το έδαφος της πλαγιάς σκάβεται με σκοπό τη δημιουργία επίπεδων επιφανειών. Το έδαφος και οι πέτρες που εξορύσσονται από την πλαγιά κατά τη διαδικασία αυτή αξιοποιούνται για τη δημιουργία των τοιχωμάτων της κάθε αναβαθμίδας. Το τοίχωμα έχει σαν σκοπό την περαιτέρω μείωση της ταχύτητας και της ορμής κίνησης του νερού αλλά και τη μεγαλύτερη σταθερότητα της αναβαθμίδας.

Μετά την κατασκευή των αναβαθμίδων, οι επίπεδες επιφάνειες μπορούν να αξιοποιηθούν για καλλιέργεια. Με τη χρήση αναβαθμίδων εκτός από μείωση της διάβρωσης του εδάφους, επιτυγχάνεται και αύξηση της ικανότητας του εδάφους να συγκρατεί νερό και θρεπτικά στοιχεία και επιπλέον επιτρέπει ως ένα βαθμό τη μηχανοποίηση της καλλιέργειας από τον παραγωγό. 

καλλιέργεια ρυζιού σε αναβαθμίδες

Καλλιέργεια ρυζιού σε αναβαθμίδες

2. Φύτευση κάθετα στην κλίση του αγροτεμαχίου

Η συγκεκριμένη πρακτική βασίζεται στην επιλογή του κατάλληλου προσανατολισμού κατά τη δημιουργία του σχεδίου φύτευσης και μοιάζει αρκετά με την προηγούμενη μέθοδο. Πιο συγκεκριμένα, αυτή η μέθοδος βασίζεται στο σχεδιασμό των γραμμών φύτευσης ώστε αυτές να είναι παράλληλες ως προς την κλίση του εδάφους. Σκοπός αυτής της εφαρμογής είναι η αύξηση της ικανότητάς του να συγκρατεί νερό.

Οι γραμμές φύτευσης που δημιουργούνται παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση της ταχύτητας του νερού, επιτρέποντάς του να διεισδύει βαθύτερα στο έδαφος αυξάνοντας έτσι την αποτελεσματικότητα της άρδευσης και την ικανότητα του εδάφους να διατηρεί την υγρασία. Επιπλέον, μειώνεται η πιθανότητα έκπλυσης των επιφανειακών στρωμάτων εδάφους και των θρεπτικών στοιχείων.

Για να εφαρμόσετε επιτυχώς τη συγκεκριμένη πρακτική πρώτα θα πρέπει να αναγνωριστούν οι νοητές ισοϋψείς γραμμές του εδάφους. Έπειτα, οι γραμμές φύτευσης της καλλιέργειας θα πρέπει να σχεδιαστούν πάνω σε αυτές, δημιουργώντας επίπεδα βλάστησης τα οποία με τις ρίζες τους θα περιορίσουν τη διάβρωση του εδάφους. Για βέλτιστα αποτελέσματα, ανάμεσα στις γραμμές φύτευσης καθώς επίσης και στα όρια του αγροτεμαχίου μπορούν να καλλιεργηθούν φυτά εδαφοκάλυψης.

Νέος αμπελώνας φυτεμένος κάθετα στην κλίση του αγροτεμαχίου.

Νέος αμπελώνας φυτεμένος κάθετα στην κλίση του αγροτεμαχίου

3. Καλλιέργειες εδαφοκάλυψης

Η καλλιέργεια φυτών εδαφοκάλυψης είναι μια καλλιεργητική πρακτική η οποία έχει να κάνει με την καλλιέργεια του αγροτεμαχίου με συγκεκριμένα φυτικά είδη (κυρίως ψυχανθή) μεταξύ των καλλιεργητικών κύκλων της κύριας καλλιέργειας, με σκοπό την ενσωμάτωσή τους στο έδαφος (χλωρή λίπανση). Σκοπός της συγκεκριμένης καλλιεργητικής πρακτικής είναι:  

Συνήθως, κατά την περίοδο μεταξύ των κύριων καλλιεργειών, το έδαφος της εκμετάλλευσης μένει ακαλλιέργητο, με αποτέλεσμα να είναι πιο εκτεθειμένο στα φυσικά στοιχεία και ιδίως στις έντονες βροχοπτώσεις. Χωρίς προστασία, οι σταγόνες της βροχής πέφτουν στην επιφάνεια του εδάφους με μεγαλύτερη δύναμη και η κίνηση του νερού στην επιφάνεια του εδάφους θα έχει μεγάλη ταχύτητα και ορμή, οδηγώντας σε έκπλυση του επιφανειακού, εύφορου στρώματος γης, στη διάβρωση του εδάφους και τη μείωση της παραγωγικότητας του αγροτεμαχίου. 

Με την καλλιέργεια φυτών εδαφοκάλυψης, οι ρίζες των φυτών βοηθούν στη διατήρηση του εδάφους στη θέση του και λειτουργούν ως μια μορφή προστασίας του ενάντια στη διάβρωση, προστατεύοντας το από φαινόμενα όπως είναι η βροχή. Επιπλέον, οι ρίζες των φυτών: 

  • Αυξάνουν την ικανότητα του εδάφους να διατηρεί την υγρασία. 
  • Μειώνουν τον ρυθμό εξάτμισης του νερού από της επιφάνεια του εδάφους.
  • Αυξάνουν στην περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανική ουσία.
  • Βοηθούν στη βελτίωση της δομής του εδάφους.
  • Βοηθούν στη βελτίωση του κύκλου των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος της εκμετάλλευσης.

καλλιέργεια κόκκινου τριφυλλιού ανάμεσα σε γραμμές φύτευσης αμπελώνα

Καλλιέργεια κόκκινου τριφυλλιού ανάμεσα σε γραμμές φύτευσης αμπελώνα

4. Εδαφοκάλυψη

Η εδαφοκάλυψη είναι μια καλλιεργητική πρακτική κατά την οποία, η επιφάνεια του εδάφους καλύπτεται με ένα στρώμα οργανικών ή ανόργανων υλικών όπως: 

  • Φύλλα
  • Άχυρο
  • Πριονίδι
  • Χαλίκι
  • Πλαστικό

Ως στόχο έχει: 

  • Τη βελτίωση της υγείας του εδάφους
  • Την αύξηση της υδατοϊκανότητας
  • Τη μείωση του φαινομένου της διάβρωσης του εδάφους

Η κάλυψη του εδάφους μειώνει τις αρνητικές επιπτώσεις της βροχής, μειώνοντας τον ρυθμό διάβρωσης του εδάφους. Επιπλέον, όταν χρησιμοποιούνται προϊόντα οργανικής προέλευσης ως υλικά εδαφοκάλυψης, με την αποσύνθεσή τους, αυξάνεται: 

  • Η περιεκτικότητα του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία 
  • Η περιεκτικότητα του εδάφους οργανική ουσία
  • Αυξάνονται οι πληθυσμοί ωφέλιμων μικροοργανισμών όπως οι μυκόρριζες 
  • Βελτιώνεται η σύσταση του εδάφους
  • Αυξάνεται η υδατοϊκανότητα του εδάφους

εδαφοκάλυψη εδάφους με άχυρο ανάμεσα στις γραμμές καλλιέργειας μαρουλιού

Εδαφοκάλυψη εδάφους με άχυρο ανάμεσα στις γραμμές καλλιέργειας μαρουλιού

5. Περιορισμένη κατεργασία του εδάφους

Στόχος του περιορισμού της εφαρμογής πρακτικών κατεργασίας του εδάφους στα επικλινή εδάφη είναι: 

  • Η διατήρηση της γονιμότητας σε σταθερά επίπεδα 
  • Η μείωση της έκπλυσης θρεπτικών στοιχείων από το έδαφος
  • Η αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης της καλλιέργειας

Η συγκεκριμένη πρακτική εμπερικλύει πρακτικές όπως είναι η διατήρηση των υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας στην επιφάνεια του εδάφους και η ελάχιστη δυνατή διατάραξη του εδάφους μέσω κατεργασίας του. Αφήνοντας τα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας στην επιφάνεια του εδάφους, το έδαφος του προστατεύεται από τη διάβρωση μέσω της μείωσης της δύναμης με την οποία πέφτουν οι σταγόνες σε αυτό και μέσω της μείωσης της άμεσης επαφής του ανέμου με το έδαφος.