Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων εξέδωσε πρόσφατα φυλλάδιο γεωργικών προειδοποιήσεων για την καλλιέργεια της ελιάς στην περιοχή του Βόλου, όπου και εφιστά την προσοχή ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα από τους παραγωγούς για την αντιμετώπιση των παρακάτω εχθρών και ασθενειών.

Βερτισίλλιο

Η ασθένεια του βερτισιλλίου (Verticilium dahliae) αποτελεί τη σοβαρότερη μυκητολογική ασθένεια της ελιάς με εξάπλωση σε πολλούς ελαιώνες, σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Είναι εδαφογενής ασθένεια η οποία μολύνει την ελιά μέσω του ριζικού συστήματος, προσβάλλοντας  τα αγγεία του ξύλου και προκαλώντας από μεμονωμένες ξηράνσεις κλαδιών μέχρι και ολοκληρωτική μάρανση ενήλικων ελαιόδεντρων. Το βερτισίλλιο διατηρεί την ικανότητα να παραμένει ενεργό στο έδαφος και να προσβάλει την ελιά μέσω πληγών στο ριζικό της σύστημα επί σειρά ετών. 

Για την καταπολέμηση της ασθένειας του βερτισιλλίου θα πρέπει να λαμβάνονται τα παρακάτω προληπτικά μέτρα:

  • Κατά την εγκατάσταση νέων ελαιώνων χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να χρησιμοποιηθούν υγιή και πιστοποιημένα δενδρύλλια απαλλαγμένα από εχθρούς και ασθένειες.
  • Με την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων της ασθένειας τα προσβεβλημένα κλαδιά θα πρέπει να κόβονται και να καταστρέφονται. Στόχος είναι να ανανεωθεί η κόμη των δέντρων καθώς έχει παρατηρηθεί πως τα μολυσμένα δέντρα συχνά αναβλαστάνουν από τη βάση χωρίς συμπτώματα, ενώ είναι συχνό το φαινόμενο της ανάρρωσης.
  • Αποφυγή βαθιάς κατεργασίας του εδάφους ώστε να μην δημιουργούνται πληγές στο ριζικό σύστημα των δέντρων από όπου το παθογόνο θα μπορεί να εισέλθει και να τα μολύνει.
  • Καταστροφή των ζιζανίων και απομάκρυνση των πεσμένων φύλλων από το χωράφι  ώστε να μην υπάρχουν πηγές μολύσματος της ασθένειας.
  • Για να αποφευχθεί η διάδοση της ασθένειας, η άρδευση θα πρέπει να γίνεται με μεθόδους όπως είναι οι σταγόνες και να αποφεύγεται η εφαρμογή πρακτικών όπως είναι η κατάκλιση και η χρήση αυλακιών.
  • Σε χωράφια που γειτνιάζουν ή που έχει προηγηθεί καλλιέργεια φυτών που είναι  ευπαθή στην ασθένεια όπως είναι η πατάτα, η ντομάτα, το βαμβάκι κ.α. να αποφεύγεται η φύτευση ελαιόδεντρων. 
  • Σε ήδη εγκατεστημένους ελαιώνες που έχει εμφανιστεί το πρόβλημα συστήνεται να εφαρμόζεται ηλιοαπολύμανση.

Δεν υπάρχουν μέθοδοι χημικής καταπολέμησης για το βερτισίλλιο.

Καρκίνωση ή φυματίωση της ελιάς

Η βακτηριακή ασθένεια της καρκίνωσης ή αλλιώς της φυματίωσης της ελιάς (Pseudomonas syringae pv. savastanoi) προσβάλλει βλαστούς, κλάδους, φύλλα και καρπούς. Σε περιπτώσεις έντονων προσβολών μειώνεται τη ζωτικότητα των ελαιόδενδρων και μπορεί να επιφέρει ξήρανση κλάδων ή/και σπανιότερα ολόκληρου του δέντρου (κυρίως σε νεότερης ηλικίας). Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας αποτελούν οι καρκινικοί όγκοι (εξογκώματα) στον κορμό, τους κλάδους και σπανιότερα στα φύλλα, με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής. Εισέρχεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους (κυρίως από το φθινόπωρο έως την άνοιξη)  από πληγές που ανοίγονται κατά το κλάδεμα, το χαλάζι, τον άνεμο κ.λπ. κυρίως τις ημέρες με υγρό καιρό. Η ασθένεια ευνοείται ιδιαίτερα από θερμοκρασίες εύρους από 1 έως 35 °C.

 Για την καταπολέμηση της ασθένειας της καρκίνωσης θα πρέπει να λαμβάνονται τα παρακάτω προληπτικά μέτρα:

  • Προμήθεια υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού.
  • Αποφυγή κλαδέματος ή ραβδισμού των δέντρων με υγρό ή  βροχερό καιρό. 
  • Σωστή απολύμανση των εργαλείων. 
  • Κατά το κλάδεμα να κλαδεύονται πρώτα τα υγιή και ύστερα τα προσβεβλημένα δέντρα.
  • Επικάλυψη των τομών κλαδέματος με βορδιγάλειο πάστα.
  • Στις επιτραπέζιες ελιές σε περιοχές όπου αποτελεί σημαντικό πρόβλημα η κηλίδωση των καρπών, συνίσταται η εφαρμογή ενός ή δύο ψεκασμών με χαλκούχο σκεύασμα κατά την περίοδο του καλοκαιριού. 
  • Καταστροφή προσβεβλημένων κλάδων.
  • Αφαίρεση των όγκων που εμφανίζονται στον κορμό ή στους μεγάλους βραχίονες με ένα μαχαίρι και επικάλυψη με βορδιγάλειο πολτό τους καλοκαιρινούς μήνες.

Δεν υπάρχουν μέθοδοι χημικής καταπολέμησης για την καρκίνωση.

Κυκλοκόνιο

Η ασθένεια του κυκλοκόνιου (Spilocaea (ή Cycloconium) oleaginum) είναι χαρακτηριστική μυκητολογική ασθένεια  που προσβάλλει κυρίως τα φύλλα και τα άνθη, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να παρατηρούνται συμπτώματα της ασθένειας ακόμη και στους βλαστούς και τους καρπούς. Τα προσβεβλημένα φύλλα κιτρινίζουν και πέφτουν, προκαλώντας την εξασθένηση του δέντρου. Επίσης στα φύλλα παρατηρείται σχηματισμός του χαρακτηριστικού συμπτώματος της ασθένειας γνωστού και ως το “μάτι του παγωνιού”. Τα πρώτα σημάδια προσβολής παρατηρούνται στα πιο γερασμένα φύλλα και κυρίως στα χαμηλότερα τμήματα της κόμης του δέντρου. Τα σπόρια του μύκητα μεταφέρονται με τον άνεμο ή και με τη βοήθεια του νερού. Οι μολύνσεις από κυκλοκόνιο πραγματοποιούνται συνήθως δύο φορές τον χρόνο, την άνοιξη και το φθινόπωρο. Σε παρατημένους ελαιώνες παρατηρείται το μεγαλύτερο πρόβλημα αντιμετώπισης της ασθένειας. Οι ανοιξιάτικες προσβολές συνήθως είναι χαμηλότερης έντασης απ’ ότι οι φθινοπωρινές, καθώς τα προσβεβλημένα από την ασθένεια φύλλα συνήθως πέφτουν από το δέντρο κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Για την καταπολέμηση της ασθένειας θα πρέπει να λαμβάνονται τα παρακάτω μέτρα:

  • Λήψη μέτρων ώστε στον ελαιώνα να μην επικρατούν συνθήκες υψηλής υγρασίας περιβάλλοντος και καλής κυκλοφορίας του αέρα, όπως η εφαρμογή σωστού κλαδέματος για την αραίωση της βλάστησης και η αποφυγή πυκνών φυτεύσεων. 
  • Πραγματοποίηση δύο προληπτικών ψεκασμών την περίοδο από αρχές Μαρτίου έως και τον Απρίλιο με κατάλληλα μυκητοκτόνα. Για περιοχές στις οποίες επικρατούν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του κυκλοκόνιου συστήνεται οι προληπτικοί αυτοί ψεκασμοί να γίνονται και την περίοδο του φθινοπώρου από αρχές Σεπτέμβρη ως και την περίοδο του Οκτωβρίου, λίγο πριν την έλευση των πρώτων βροχών. 
  • Συνιστάται να γίνονται τακτικές επισκέψεις στο χωράφι για παρατήρηση ύπαρξης συμπτωμάτων της ασθένειας, καθώς και παρακολούθηση των επικρατούντων κλιματικών συνθηκών ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Οι δραστικές ουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση του κυκλοκονίου είναι: difenoconazole, dodine, fenbuconazole, kresoxim methyl, φωσφονικά άλατα καλίου, pyraclostrobin, tebuconazole, trifloxystrobin, χαλκός (βορδιγάλειος), χαλκός (οξυχλωριούχος), χαλκός (τριβασικός θειϊκός), χαλκός (υδροξείδιο), χαλκός (υποξείδιο), χαλκός (οξυχλωριούχους με υδροξείδιο). Τα χαλκούχα μυκητοκτόνα έχουν μεγαλύτερη δραστικότητα και προτιμούνται έναντι των οργανικών μυκητοκτόνων, όμως δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά το στάδιο της άνθισης. 

Σκολύτες

Κατά τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο στην καλλιέργεια της ελιάς εφιστάται ιδιαίτερη προσοχή καθώς αυτοί οι μήνες είναι κρίσιμοι για την καταπολέμηση των εντόμων που ανήκουν στην κατηγορία των σκολυτών. Οι σκολύτες αποτελούν κατηγορία ξυλοφάγων εντόμων που προσβάλλουν την ελιά προκαλώντας την ξήρανση κλάδων και βραχιόνων της, μέσω των στοών που εξορύσουν σε αυτούς. Τα έντομα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία είναι δύο:     

Στην περίπτωση του φλοιοφάγου (Hylesinus oleiperda) τα ενήλικα έντομα δημιουργούν τρύπες στη βάση των μικρών κλαδιών από όπου τρέφονται, ενώ τα θηλυκά ορίσουν μια μητρική στοά συνήθως σε εξασθενημένα κλαδιά. Η προνύμφη του φλοιοφάγου ανοίγει στοές κάτω από το φλοιό υγιών κλάδων με αποτέλεσμα να παρατηρούμε το ρυτιδωμένο και σκισμένο φλοιό, καχεκτική βλάστηση, μειωμένη καρποφορία και ξήρανση κλαδιών. Οι στοές αυτές είναι αρχικά παράλληλες και αργότερα αλληλοτέμνονται. Τα ενήλικα άτομα του φλοιοφάγου εξέρχονται τον Απρίλιο‐Μάιο και δραστηριοποιούνται για 2 μήνες. 

Ο φλοιοτρίβης ( Plhoetribus scarabaeoides) είναι το δεύτερο έντομο που ανήκει στη κατηγορία των σκολυτών. Τον Φεβρουάριο τα ακμαία του φλοιοτρίβη ίσως και οι προνύμφες ή οι νύμφες του βρίσκονται στις στοές εντός του ξύλου και με την άνοδο της θερμοκρασίας τα ενήλικα άτομα του εντόμου θα βγουν από τις στοές και θα ανοίξουν τρύπες στις μασχάλες των κλαδιών για να τραφούν. Οι προνύμφες θα ανοίξουν θυγατρικές στοές οι οποίες παραμένουν παράλληλες και δεν αλληλοτέμνονται. Η προσβολή από φλοιοτρίβη μπορεί να προκαλέσει την μάρανση του ελαιόδεντρου.

Για την καταπολέμησή τους προτείνεται να εφαρμόζονται οι παρακάτω πρακτικές:

  • Διατήρηση της ευρωστίας των δέντρων καθώς προσβολές από τα παραπάνω έντομα συνήθως παρατηρούνται σε ασθενή δέντρα.
  • Αφαίρεση των ασθενικών και των έντονα προσβεβλημένων δέντρων.
  • Κατά την εφαρμογή του κλαδέματος να γίνεται αφαίρεση και καταστροφή των προσβεβλημένων και των ξερών κλάδων. 
  • Σημεία όπου διατηρούνται κομμένα ξύλα μπορεί να αποτελέσουν καταφύγιο και σημείο πολλαπλασιασμού των εντόμων.
  • Εντός Φεβρουαρίου γίνεται τοποθέτηση κλαδιών σε συγκεκριμένο μέρος στο χωράφι τα οποία θα λειτουργήσουν ως “παγίδες” και θα καταστραφούν κατά τα μέσα Μαρτίου, όταν τα έντομα θα έχουν ωοτοκήσει και πριν τα έντομα προλάβουν να βγουν.